معرفی و داستان فیلم در آغوش درخت| ماجرای شائبه دخالت فارابی در انتخاب فیلم برای اسکار
رویداد۲۴| مازیار وکیلی: رابطه سینمای ایران و جایزه اُسکار همیشه رابطه عشق و نفرت بوده است. مسئولان فرهنگی و سیاسی ایران همیشه در صحبت‌ها و اظهارنظرهای خود مشغول تاخت و تاز به غرب و تمام مظاهر آن هستند اما در عین حال نمی‌توانند (یا شاید هم نمی‌خواهند) از خیر حضور در جشنواره‌ها و مراسم فرهنگی کشورهای غربی خصوصاً آمریکا بگذرند. این رویکرد دوگانه بیش از هر موضوع دیگری خودش را به هنگام انتخاب نماینده برای مراسم اُسکار نشان می‌دهد. مدیران ما از یک طرف اصل انتخاب فیلم برای مراسم اُسکار را رد نمی‌کنند اما می‌کوشند فیلمی را انتخاب کنند که بیانگر ایدئولوژی آن‌ها باشد نه فیلمی که شانس انتخاب توسط آکادمی را داشته باشد. تنها موارد استثنا در این چهل و چند سال که از عمر انقلاب اسلامی می‌گذرد جدایی نادر از سیمین و فروشنده اصغر فرهاد و بچه‌های آسمان مجید مجیدی است.
دو فیلم اول به واسطه فشار افکار عمومی توسط مدیران و هیئت انتخاب به اُسکار فرستاده شدند و فیلم مجیدی هم به خاطر پخش کننده قدرتمندی که داشت به جمع نامزدهای نهایی راه پیدا کرد. البته که عدم درک از ماهیت مراسم اُسکار هم گاهاً دردسرساز شده است. مثلاً چند سال پیش مرحوم علیرضا سجادپور شخصاً فیلم بدرود بغداد را برای حضور در مراسم اُسکار انتخاب کرد و اعتقاد داشت هیئت داوران قطعاً این فیلم را خواهند پسندید.
این در حالی است که اُسکار یک جشنواره به معنای متعارف آن نیست و یک جشن بزرگ سینمایی است و اعضای آن نه چند داور خاص که صدها داور هستند که در یک فرآیند طولانی بهترین فیلم بین المللی را انتخاب می‌کنند. امسال هم هیئت انتخاب فیلم در آغوش درخت را به عنوان نماینده سینمای ایران برای اُسکار انتخاب کرد فیلمی که عدم موفقیت آن در مراسم اُسکار امسال قطعی به نظر می‌رسد.
فرآیند انتخاب فیلم برای مراسم اُسکار
همه ساله تعدادی نماینده از صنوف مختلف سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی انتخاب می‌شوند تا با بررسی فیلمهای اکران شده در طول یک سال سینمایی نماینده ایران در مراسم اُسکار را انتخاب کنند. امسال هم یک هیئت انتخاب نه نفره برگزیده شد تا این کار را انجام دهد. هیئت انتخاب امسال نرگس آبیار، شبنم مقدمی فریدون جیرانی، علی دهکردی، مرتضی رزاق کریمی، مهدی سجاده چی، اکبر نبوی، بهروز شعیبی و مجید زین العابدین بودند.
جمع بندی نهایی اعضای هیئت انتخاب فیلم در آغوش درخت به کارگردانی بابک خواجه پاشا بود. در تمامی این سال‌ها این نحوه انتخاب توسط یک هیئت داوران از پیش تعیین شده انتقادات زیادی را برانگیخته است. در اکثر انتخاب‌های این سال‌ها بیشتر از آن‌که ماهیت مراسمی مثل اُسکار در نظرگرفته شود این سلیقه هیئت داوران و نگاه رسمی نظام است که فیلم موردنظر را انتخاب می‌کند. چون هدف نهایی نه برنده شدن در مراسم اُسکار که صدور فرهنگ ایرانی به غرب است. نتیجه چنین رویکردی این است که به جز مواردی استثنا سینمای ایران هیچ گاه در مراسم اُسکار حضور موفقی نداشته است.
چرا در آغوش درخت انتخاب شد؟
در آغوش درخت فیلم چندان مطرحی نیست. حتی در اکران عمومی هم استقبال چندانی از فیلم صورت نگرفته است. کارگردان این فیلم هم به جز ساخت یک فیلم مهجور دیگر و دستیاری رضا میرکریمی سابقه چندانی در سینمای ایران ندارد. اما دلیل انتخاب در آغوش درخت را می‌توان در مضمون آن جست و جو کرد. این فیلم از آن فیلم‌هایی است که به راحتی می‌توانند متصف به صفت شریف و محترم (آنطور که جیرانی از اعضای هیئت انتخاب هم در بیانیه خود گفت) شوند.
فیلم درباره زن و شوهری بنام کیمیا و فرید است. کیمیا به دلیل مشکلی (که در اواخر فیلم تعرض به زن عنوان شده) دچار فوبیای فاصله است و نمی‌تواند از ۱۵ کیلومتری شهر خود دورتر برود. همین موضوع باعث شده دچار افسردگی شده و از شوهر خود دلزده شود و تقاضای طلاق کند. طبق توصیه مشاور این زوج تلاش می‌کنند تا دو کودک خود را از هم جدا نگه دارند تا به جدایی از یکدیگر بعد از طلاق عادت کنند.
این تصمیم باعث بروز مشکلی بزرگ می‌شود. زمانی که این دو کودک لب رودخانه مشغول بازی هستند درون آب می‌روند و گم می‌شوند و این سرآغاز ماجراهایی تازه است. در آغوش درخت فیلمی است که در نهایت همان دیدگاه سنتی مورد تایید حاکمیت را تبلیغ می‌کند. فیلم روی این نکته تاکید می‌کند که باید خانواده را تحت هر شرایطی حفظ کرد ولو این که حفظ خانواده به قیمت مشکلات متعدد برای زن تمام شود. فیلمساز خیلی سریع و سرسری از موضوع تعرض به کیمیا عبور می‌کند تا بیانیه خود را در ستایش حفظ سنت صادر کند و به مخاطب بگوید چنین ماجرایی در برابر یک شوهر مهربان و کودکانی شیرین زبان موضوع مهمی نیست.
چنین نگاهی باعث می‌شود در آغوش درخت از نظر مسئولین و هیئت انتخاب بهترین گزینه باشد. چون به سبک فیلمهای عباس کیارستمی و مجید مجیدی نه براساس واقعیت جامعه که براساس یک آرمان دست نیافتنی و در فضایی انتزاعی ساخته شده و از مطلوبات سخن می‌گوید نه واقعیات. ساخته شدن فیلم در شهرستان، نمایش زندگی سنتی اقوام ایرانی و البته لوکیشن زیبا که به نظر مسئولان و هیئت انتخا همیشه برای خارجی‌ها جذاب است از دیگر عوامل انتخاب در آغوش درخت بوده است.
چرا در آغوش درخت شانس چندانی برای اُسکار ندارد؟
آکادمی اُسکار هیئت انتخابی از سراسر جهان دارد که تمام فیلمهای ارسال شده توسط کشورهای مختلف را تماشا و بعد به آن‌ها برای حضور در جمع نامزدها رای می‌دهند. بنابراین شانس اصلی برنده شدن در مراسم اُسکار با فیلم‌هایی است که پیش از حضور در مراسم اُسکار در یکی از جشنواره‌های بزرگ سینمایی موفقیت کسب کردند یا انقدر پرسر و صدا بودند و اکران موفقی داشتند که مورد توجه اعضای آکادمی قرار بگیرند. در آغوش درخت متاسفانه هیچ کدام از این شرایط را ندارد.
این فیلم نه در جشنواره مهم جهانی شرکت کرده (منهای جشنواره کازان روسیه که این جشنواره هم یک جشنواره درجه دو به حساب می‌آید) و نه اکران جهانی پر سر و صدایی داشته که مورد توجه اعضای آکادمی اُسکار قرار بگیرد. بنابراین می‌توان از همین الان پیش بینی کرد که در آغوش درخت نمی‌تواند شانسی برای حضور در میان نامزدهای نهایی اُسکار داشته باشد. اما مورد دیگری که به شدت در انتخاب یک فیلم در مراسم اُسکار تاثیر دارد وجود یک پخش کننده قدرتمند خارجی است که بتواند فیلم مورد نظر را در فصل جوایز به خوبی تبلیغ کند. بسیار بعید است که پخش کننده معتبری پخش فیلم در آغوش درخت را برای اکران جهانی بر عهده بگیرد کما این که تهیه کننده فیلم هم درباره این موضوع گفته بود:« با توجه به اینکه فیلم باید در رقابت با نمایندگان دیگر کشورها شرایط مناسبی داشته باشد، برای تبلیغ و معرفی بهتر فیلم حضور، همکاری و تفاهم با پخش‌کننده خارجی هم باید مدنظر قرار گیرد. در این راستا هماهنگی‌هایی را با سرمایه‌گذاران «در آغوش درخت» خواهیم داشت تا کار به خوبی پیش برود؛ به هر حال این طبیعی است که وقتی فیلمی راهی اسکار می‌شود، برای اکران خارج از کشور تفاهم‌نامه‌هایی را با پخش‌کننده خارجی برنامه‌ریزی کند.»
این یعنی هنوز حتی پخش کننده فیلم هم مشخص نیست و معلوم نیست اکران فیلم در خارج از مرزهای ایران قرار است چه سرنوشتی پیدا کند. پس کاملاً قابل پیش‌بینی است که در آغوش درخت شانسی در مراسم اُسکار امسال نخواهد داشت.
حواشی انتخاب در آغوش درخت برای انتخاب در اُسکار امسال
در آغوش درخت تنها یک رقیب قدرتمند برای انتخاب در مراسم اُسکار امسال داشت و آن فیلم رکسانا پرویز شهبازی بود. فیلمی که هیئت انتخاب به دلیل عدم اکران در بازه زمانی مورد تایید آکادمی آن را کنار گذاشت. شبنم مقدمی از اعضای هیئت انتخاب درباره عدم انتخاب رکسانا گفته است:« طبق شیوه‌نامه آکادمی اسکار، هر فیلمی معرفی می‌شود، باید واجد شرط حداقل یک هفته اکران تجاری بلیت‌فروشی برای عامه تماشاگران و نه صرفا در جشنواره‌ها باشد. مرجع تأیید وضعیت اکران فیلم برای کمیته انتخاب سازمان سینمایی است و سایت اعلام شده به آکادمی اسکار «سمفا» (سامانه مدیریت و فروش اکران) است.
در نتیجه هر فیلم سینمایی فارغ از کیفیت اثر باید یک هفته روی پرده باشد، سازمان سینمایی اکران را تأیید کند و سپس وضعیت فروش و اکران روی سایت «سمفا» قرار بگیرد.» با کمی تحقیق مشخص شد که اظهارات مقدمی چندان دقیق نیست و فیلم رکسانا یک هفته در سینمایی در شاهین شهر اصفهان اکران عمومی داشته و شرایط حضور در اُسکار را دارد. علاوه بر این رکسانا در جشنواره جهانی فیلم توکیو حضور داشته و موفق به کسب جایزه بهترین بازیگر مرد این جشنواره شده و از این جهت فیلم بهتری برای معرفی به اُسکار بوده است. البته اظهارات ضد و نقیض فریدون جیرانی هم به شائبه‌های دخالت فارابی به عنوان نهادی دولتی در انتخاب در آغوش درخت دامن زد.
جیرانی در نامه‌ای خطاب به پرویز شهبازی نوشت:« آقای شهبازی! «رکسانا» فیلم تلخ و تأثیرگذاری بود؛ یکی از بهترین فیلمهای تو بود؛ فیلمی بود که می‌شد داخل آن جامعه امروز را دید؛ بحران‌های جامعه را دید و با آدم‌هایی همدلی کرد که داخل این بحران‌ها گرفتار شده‌اند. خوشحالم که روشنفکری مثل تو به نسلی تعلق دارد که هنوز «گفتمان» دارد و حرف دارد برای گفتن و سینمایش «تشخص» دارد. متأسفم.» اما جیرانی بعداً و در نوشته دیگری که منتشر کرد تلاش کرد حرفهای خود را پس بگیرد:« باز هم متأسفم. دوست ندارم نامه شخصی من به آقای شهبازی این تصور را ایجاد کند که انتخاب فیلم بسیار محترم «در آغوش درخت» برای اسکار یک انتخاب دولتی است؛ اینطور نیست توضیحات سخنگو، خانم شبنم مقدمی بسیار درست است.
فیلم «در آغوش درخت» با اکثریت آرا انتخاب شده و فارابی فقط یک رأی داشته و۳ فیلم هم کنار گذاشته شده است به‌دلیلی که خانم مقدمی گفتند. اما تأسف من در انتهای آن نامه برای این بود که من معتقد بودم «رکسانا» بهترین انتخاب برای اسکار است و از روز اول روی این نظر تأکید کردم، اما متأسفم که دیگر دوستان این نظر را نداشتند.» این گفته‌ها نشان می‌دهد همچنان ملاحظات بر روی تصمیم هیئت انتخاب تاثیر مستقیم دارد و همین ملاحظات هم در نهایت انتخابی را رقم زد که شانس پیروزی در اُسکار ۲۰۲۵ را به صفر رساند.
